قیر و مواد پتروشیمی

سهم ایران تنها 4 درصد از درآمد یک میلیارد دلاری نفت خاورمیانه بود.

یک دهم از عربستان و یک پنجم از عراق. اما از دست دادن بازارهای جهانی تنها لحظه نگران کننده نیست.

آنچه مهم است این است که ایران ممکن است در 8 سال آینده نه تنها سهم مشابهی نداشته باشد.

بلکه به جای تولیدکننده، واردکننده نفت شود.

گزارشی منتشر شد که نشان می‌داد ایران که زمانی دومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان بود.

جایگاه خود را در بازار انرژی از دست داده و سهم آن از فروش نفت در خاورمیانه تنها 4 درصد است.

در حالی که سهم عربستان سعودی از این بازار 40 درصد، سهم عراق 19 درصد و سهم امارات و قطر به ترتیب 13 و 12 درصد است.

پیش بینی ها حاکی از آن است که درآمد نفتی عربستان تا پایان سال 2022 به 400 میلیارد دلار خواهد رسید و درآمد ایران در حالت خوش بینانه تنها 40 میلیارد دلار خواهد بود.

آیا ایران واردکننده نفت می شود؟

اما تنها لحظه مهم ماجرا، کاهش سهم بازار ایران نیست. حتی مهم نیست که ایران از دومین تولیدکننده نفت جهان به جایگاه پنجم رسیده است.

نکته مهم اینکه وزیر نفت هشدار داد که ایران در 8 سال آینده واردکننده نفت و گاز خواهد شد.

جواد اوجی، وزیر نفت ایران، چند روز پیش هشدار داد که اگر تا 8 سال آینده 240 میلیارد دلار در نفت و انرژی سرمایه گذاری نشود.

ایران تا 8 سال آینده واردکننده نفت و گاز خواهد شد.

اما سوالی که وجود دارد این است که آیا 240 میلیارد دلار سرمایه برای بهبود صنعت نفت و گاز کشور وجود دارد یا خیر؟

چنین منبعی در کشور وجود ندارد. این را می توان از نظرات اخیر آگی فهمید.

وی چندی پیش در همایش مدیران ارشد صنعت نفت گفت: تا امروز 100 میلیارد دلار تفاهم نامه با شرکت های داخلی و خارجی منعقد شده است.

حتی اگر چنین سرمایه گذاری انجام می شد، تنها 100 میلیارد دلار از آن میزان سرمایه تامین می شود و ما 140 میلیارد دلار کسری سرمایه داریم.

جواد اوجی در مهرماه درخواست 80 میلیارد دلار اعتبارات توسعه زیرساخت های نفت و گاز در مجلس را داشت.

که با واکنش تند کلیباف مواجه شد و گفت: به نظر شما 80 میلیارد دلار برای حل مشکل وجود دارد. عدم تعادل انرژی؟"

کاهش 50 درصدی تشکیل سرمایه ثابت

کمبود سرمایه لازم در بخش های مختلف چیز جدیدی نیست.

کارشناسان و گزارش های آماری مدت هاست که نسبت به منفی شدن نرخ تشکیل سرمایه در ایران هشدار داده اند.

بر اساس آخرین گزارش مرکز پژوهش های مجلس که چند روز پیش منتشر شد.

نرخ تشکیل سرمایه ثابت در ایران در دهه 90 روندی نزولی داشته و طی یک دهه، تشکیل سرمایه ثابت 40 درصد کاهش یافته است.

نرخ تشکیل سرمایه در ماشین آلات در همان دهه منهای 50 درصد بود.

نرخ تشکیل سرمایه ثابت مهم است زیرا نشان می دهد که چه مقدار از سرمایه موجود در یک مکان مشخص ثابت شده است تا بتواند «ارزش افزوده» جدید ایجاد کند.

اکنون آمارها نشان می دهد که نه تنها سرمایه جدیدی ایجاد نشده، بلکه 50 درصد کاهش یافته است.

نکته مهم دیگر این است که در کنار روند نزولی تشکیل سرمایه، استهلاک سرمایه ثابت نیز روندی صعودی دارد.

به گونه ای که طی سال های 1397 تا 1400 این دو متغیر تقریباً متعادل هستند.

یعنی تشکیل سرمایه ثابت. سرمایه سرمایه معادل استهلاک سرمایه ثابت است و در عمل رشد سرمایه ثابت متوقف می شود.

آیا سرمایه خارجی ایران را از واردات نفت بی نیاز می کند؟

بسیاری معتقدند اقتصاد ایران توان تولید سرمایه را از دست داده است و برای جذب سرمایه باید به دنبال سرمایه خارجی باشد.

بر اساس آمارهای وزارت امنیت، مجموع سرمایه گذاری خارجی مصوب در بخش صنعتی، معدنی و تجاری ایران در نیمه اول سال 1401 حدود 82 درصد کاهش یافته است.

فقط 382 میلیون دلار حتی اگر همه این مبلغ صرف سرمایه گذاری در بخش نفت شود.

تنها یک درصد از بودجه مورد نیاز این بخش تامین می شود و ایران باید به فکر 99 درصد باقی مانده بودجه باشد.

اما نکته اینجاست که جذب سرمایه 240 میلیارد دلاری (6 برابر درآمد نفتی مورد ادعای دولت در سال جاری) در بحبوحه تحریم ها و زمانی که مذاکرات بیش از هر زمان دیگری به بن بست رسیده امکان پذیر نیست.

آیا سرمایه داخلی به ایران می رسد؟

صندوق های داخلی تمایل چندانی برای ماندن در ایران ندارند و بر اساس گزارش منتشر شده از سوی بانک مرکزی در تیرماه امسال، رقم خالص حساب سرمایه به منفی 9 میلیون و 333 هزار دلار رسیده است. یعنی هر سال 10 میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج می شود. 25 میلیون دلار در روز.

بانک مرکزی اذعان داشت میزان خروج سرمایه از کشور در سال 1400 حدود 47 درصد بیشتر از سال 99 بوده است و احتمالا با حوادث و اعتراضات اخیر روند خروج سرمایه از کشور افزایش یافته است.

در نتیجه در داخل هم سرمایه‌ای وجود ندارد که به داد چاه‌هایی برسد که برای استخراج نفت نیاز به سرمایه جدید دارند.

مجموع این عوامل نشان می‌دهد نگرانی اصلی ما فقط این نیست که جایگاه دوم ایران در تولید نفت کاهش یافته، بلکه باید نگران این باشیم که ظرف 8 سال آینده درگیر واردات نفت از کشورهای رقیب شویم.